Vụ Tiên Lãng: Gieo sự kiện - gặt sự cố
"Khi cấp huyện nói là phải phá nhà vì đó là chỗ ẩn nấp của "tội phạm", dư luận chỉ cười họ là "những kẻ dốt nát" thôi. Nhưng đến khi ông Đỗ Trung Thoại và ông Đỗ Hữu Ca lên tiếng, thì họ lại bị cho là coi thường dân, một cách "thẳng thắn và công khai"... Nói tóm lại là các ông quan ở Hải Phòng đã "gieo sự kiện", nhưng lại "gặt sự cố". Một vụ mùa bội thu!", Phạm Quang Vinh, Giám đốc Công ty "Phạm & Cộng sự".
LTS: Tiếp tục loạt bài liên quan đến những rắc rối xung quanh vụ cưỡng chế thu hồi đất ở Tiên Lãng (Hải Phòng), Mục "Ký sự Nhân vật" tuần này của Tuanvietnam xin được giới thiệu với độc giả một khía cạnh mới của câu chuyện này - xử lý sự cố truyền thông, qua phần trao đổi giữa phóng viên Tuanvietnam và ông Phạm Quang Vinh, Giám đốc Công ty Tư vấn "Phạm & Cộng sự".
Một trong những dịch vụ mà công ty của ông cung cấp cho khách hàng là đào tạo và tư vấn về xử lý sự cố truyền thông, và vụ Tiên Lãng được coi là một "case study" mà ông và các cộng sự phải mổ xẻ một cách hết sức kỹ lưỡng. Bởi, theo ông, câu chuyện đất đai nói chung, và thu hồi - cưỡng chế nói riêng, qua phản ứng của dư luận và công luận qua vụ Tiên Lãng vừa rồi, hiện đã là mối quan tâm và bức xúc mang tính toàn quốc, và hoàn toàn có thể lặp lại, tuy ở mức độ khác nhau, ở bất cứ địa phương nào.
Ông Phạm Quang Vinh nói: "Về chuyện thu hồi, cưỡng chế thì đã có kết luận của Thủ tướng rồi, chúng ta không bàn nữa, nhưng ở đây chúng ta bàn về sự chủ động tạo ra sự kiện truyền thông của UBND huyện Tiên Lãng. Rõ ràng là đa số chúng ta đã được biết về vụ Tiên Lãng qua bản tin tối trên chương trình thời sự của Đài Truyền hình Việt Nam về một vụ chống người thi hành công vụ vào cùng ngày xảy ra sự kiện."
Ý ông nói là phía lãnh đạo Tiên Lãng đã chủ động mời truyền thông đưa tin về vụ cưỡng chế này?
Đúng vậy. Nên chúng ta mới nhìn thấy những hình ảnh cận cảnh từ phía lực lượng tham gia cưỡng chế. Chúng ta hôm nay đã được biết ngoài VTV còn có hàng chục phóng viên báo chí tham gia đưa tin tại hiện trường hôm 5.1.2012.
Câu hỏi đặt ra là nếu họ biết có sự chống trả như vậy (thông qua việc huy động tới cả trăm công an và bộ đội với đầy đủ trang bị) thì việc để xảy ra một sự kiện như vậy trước sự chứng kiến của báo chí có phải là khôn ngoan hay không?
Tức là với chủ ý ban đầu là tạo ra một "sự kiện truyền thông" thì cuối cùng cái chính quyền Tiên Lãng nhận được một "sự cố truyền thông"?
Và khi nó biến thành sự cố rồi thì họ không quản lý và xử lý được, để nó tiếp tục phát triển thành "khủng hoảng truyền thông".
Có một chi tiết nữa là thông tin ban đầu được đăng tải trên báo chí là hoàn toàn có lợi cho phía thi hành cưỡng chế, bởi khán thính giả và độc giả đều biết về vụ Đoàn Văn Vươn như một vụ "chống người thi hành công vụ". Thậm chí, có báo còn miêu tả Đoàn Văn Vươn như một "giang hồ đất cảng". Cảm giác đầu tiên của nhiều người là "dân Hải Phòng kinh thế", và chỉ quan tâm xem chuyện truy bắt "tội phạm" như thế nào.
Cộng thêm cả quan điểm của Giám đốc Công an Hải Phòng Đỗ Hữu Ca, rằng chính ông ấy đã đề xuất cấm súng bắn đạn hoa cải trong một bài phỏng vấn vào ngày hôm sau, dư luận đã bị hướng theo suy nghĩ rằng anh em ông Vươn là "dân anh chị".
Vậy mục đích của việc tạo ra sự kiện truyền thông là để có thể dễ dàng thực hiện các vụ cưỡng chế thu hồi đất khác ở Tiên Lãng, bởi họ nghĩ rằng "đầu xuôi thì chuôi lọt"?
Có vẻ là như vậy, và báo chí được mời đến đưa tin vụ cưỡng chế đó như một "thành tích" của huyện Tiên Lãng. Bởi sau khi nhận được lời đe doạ sẽ chống trả nếu chính quyền cương quyết cưỡng chế, chính quyền Tiên Lãng đã huy động một lực lượng lớn công an, quân đội. Anh em họ Đoàn chống trả, và như vậy là vi phạm pháp luật. Từ đó, hành động tiếp theo của chính quyền Tiên Lãng sẽ được coi là với mục đích trấn áp tội phạm, và sẽ tranh thủ được sự đồng thuận của xã hội, vốn có sẵn những định kiến với cái gọi là "giang hồ đất Cảng".
Quả có vậy. Dường như trong số các báo ra trong ngày 6.1, chỉ có mỗi Pháp luật Thành phố HCM là có thông tin hai chiều, tức là phóng viên có hỏi thêm cả phía gia đình họ Đoàn. Và số ra ngày hôm 7.1, họ lại tiếp tục thông tin theo hướng đó.
Nhưng đó chỉ là những cố gắng đơn lẻ để đưa tin khách quan, hai chiều. Luồng dư luận nói chung chỉ bỗng dưng, và đồng loạt, đổi chiều, khi vào ngày 8.1, nếu tôi nhớ không nhầm, một số người tìm thấy lại một bài báo về ông Đoàn Văn Vươn từ năm 2010. Lúc đó, mọi người mới ngã ngửa ra rằng "té ra Đoàn Văn Vươn được coi là một người tốt".
Và tư duy của công chúng đôi khi khá đơn giản: Nếu ông Vươn là tốt thì chắc hẳn những người cưỡng chế đất của ông Vươn là người xấu. Và câu chuyện về ông Vươn và vụ cưỡng chế đã được xới lên từ đó.
Lẽ ra, khi đã nhận ra được sự thay đổi của tình hình, chính quyền Hải Phòng phải đánh giá lại và có cách ứng xử phù hợp, hay nói cách khác là phải bắt đầu cho một chiến dịch quản lý khủng hoảng truyền thông (crisis management).
 |
Các quan chức Hải Phòng
|
Tôi tin là như vậy. Tất nhiên đây cũng là một cơ hội tốt để mọi người bàn rộng ra về một vấn đề lớn hơn là tư hữu đất đai, về câu chuyện hành xử của chính quyền như những người thực thi chính sách ...
Bỏ qua một bên mọi câu chuyện về đạo đức cầm quyền, về lợi ích, về chính sách (nếu có), ta chỉ bàn về cách hành xử của chính quyền với công chúng và truyền thông, và có thể thấy rằng trong đó rất có vấn đề.
Rõ ràng, qua toàn bộ sự việc này chúng ta có thể thấy ở Hải Phòng không có người phân tích đánh giá tình hình, diễn biến của truyền thông và tình cảm của công chúng theo toàn bộ bước tiến triển của nó.
Nghiêm trọng nhất, đã có sự lầm lẫn giữa việc là giải quyết sự cố Tiên Lãng, câu chuyện pháp luật, với việc quản trị và ứng xử với một sự cố truyền thông, câu chuyện dư luận. Sự kiện đã tiến triển thành câu chuyện của truyền thông và dư luận, chứ không chỉ còn "đơn giản" là câu chuyện thu hồi cưỡng chế và những tranh cãi về pháp lý nữa.
Chính quyền Hải Phòng chính thức lên tiếng lần đầu tiên khi ông Phó Chủ tịch UBND Đỗ Trung Thoại tổ chức họp báo tại buổi giao ban báo chí hàng tuần của Bộ Thông tin Truyền thông...
Ông Thoại đã thông báo và trả lời báo chí ở một diễn đàn chính thức, như lời ông nói, là trên cơ sở báo cáo của huyện Tiên Lãng. Đó là một sai lầm lớn.
Ông Thoại đã không biết một nguyên tắc quan trọng của phát ngôn trong một tình trạng khủng hoảng về truyền thông là báo chí và dư luận sẽ luôn phỏng đoán, suy đoán, nhưng quan chức, người có trách nhiệm, khi phát ngôn với giới truyền thông, thì không được phép nói theo cách có thể suy đoán, hoặc không chính xác. (Ông Thoại cho rằng chính người dân xã Vinh Quang đã phá nhà ông Vươn do bức xúc.)
Khi phát ngôn, với tư cách là người đại diện cho chính quyền Hải Phòng, ông ấy chỉ được phép nói những gì chính xác và đã được kiểm chứng. Một người thay mặt chính quyền để phát ngôn, nhất là trong những tình huống khủng hoảng, thì không được đưa ra những thông tin có thể tạo ra những suy đoán.
Sai lầm thứ hai của Hải Phòng là có quá nhiều người tự cho là mình có thẩm quyền phát ngôn, và sự tiền hậu bất nhất trong phát ngôn của họ đã góp phần làm cuộc khủng hoảng truyền thông ngày càng lớn, ngày càng vượt qua tầm kiểm soát của họ.
Có thể thấy từ cấp xã đến cấp huyện, từ ông chánh Văn phòng, trưởng ban Tuyên giáo và chủ tịch huyện ở Tiên Lãng, rồi đến phó Chủ tịch và Chủ tịch UBND, rồi trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy..., trước khi Bí thư Thành uỷ Hải phòng tổ chức họp báo, ai cũng có thể nêu quan điểm, đánh giá của mình về sự kiện, và mỗi người nói một kiểu.
Lẽ ra trong những tình huống thế này thì chỉ nên có một người phát ngôn duy nhất, và nói một cách rõ ràng, rành mạch, ngôn ngữ phù hợp, thái độ chân thành.
Họ lại mắc thêm một lỗi không kém phần nghiêm trọng nữa là còn bình luận về vị cựu lãnh đạo nọ, ông cựu quan chức kia, như về ông Đặng Hùng Võ chẳng hạn. Điều đó khiến việc điều qua tiếng lại được đẩy thêm một mức nữa.
Khi đi dạy về xử lý sự cố truyền thông, chúng tôi luôn nhắc nhở học viên rằng không nên bình luận về phát ngôn của người khác khi chỉ biết về những điều đó thông qua báo chí. Bởi bỏ qua chuyện trích dẫn sai, nhà báo thường sẽ trích dẫn những gì mà họ cho là phù hợp với quan điểm chủ quan của họ trong bài viết.
Theo ông, tại sao trong cuộc họp báo đầu tiên của lãnh đạo Hải Phòng, do họ chủ động, ở Hà Nội, tại sao lại có sự lúng túng như vậy? Sự cố lúc đó là có nhưng chưa lớn, hoàn toàn có thể xử lý được.
Theo tôi, ông Thoại và có lẽ cả chính quyền Hải Phòng đã không hình dung sẽ có những câu hỏi gai góc được đưa ra tại cuộc họp báo đó, nên không có phương án chuẩn bị trước, và cuối cùng thành ra cứ phỏng đoán bừa và trả lời bừa.
 |
Ông Phạm Quang Vinh - Giám đốc Công ty "Phạm và Cộng sự"
|
Ông lý giải chuyện đó thế nào? Liệu có phải chọn cái sân là Giao ban Báo chí, ông Thoại đã có một tiền giả định rằng ông ấy đã có một sự ủng hộ ngầm về việc định hướng dư luận theo hướng bảo vệ hành động của chính quyền, trong trường hợp này là Hải Phòng? Hay đó là thói quen chỉ đạo báo chí của Hải Phòng trong những vụ việc khác trong nội bộ địa phương?
Tôi cũng không nghĩ ra cái giải thích nào hợp lý hơn. Nhưng ít nhất ông ấy phải hiểu rằng một vụ việc mà khiến không chỉ dư luận chung chung, mà cả những vị cựu lãnh đạo, khó chịu, thì không còn là chuyện đùa nữa rồi. Lúc đó, không còn là chuyện cố giữ cái "được" nữa, mà là câu chuyện giảm thiểu cái "mất", hay trong kinh doanh người ta nói là "cắt lỗ" ấy.
Khi cấp huyện nói là phải phá nhà vì đó là chỗ ẩn nấp của "tội phạm", thì dư luận chỉ cười họ là "những kẻ dốt nát" thôi. Nhưng đến khi ông Thoại và ông Ca lên tiếng, thì họ lại bị công chúng cho rằng đó là sự coi thường dân. Mà cái "tội" coi thường nhân dân một cách "thẳng thắn và công khai" như vậy thì không ông quan nào gánh nổi.
Nói tóm lại là các ông đã "gieo sự kiện" nhưng "gặt sự cố". Một vụ mùa bội thu!
Như vậy, theo ý ông, nếu biết xử lý kịp thời, câu chuyện đã không lớn như hiện giờ chúng ta chứng kiến?
Lãnh đạo cấp thành phố thấy cấp huyện, cấp xã nếu đã sai như vậy, mà nhận ra và có cách ứng xử phù hợp, dập ngay từ đó, thì êm hơn nhiều. Đứng ra xin lỗi, rồi kiểm điểm, kỷ luật , thái độ chân thành, ngôn ngữ khiêm nhường, tôi nghĩ dư luận sẽ dịu đi.
Đằng này, họ lại phát ngôn kiểu "cãi chày cãi cối" đến cùng, rồi giấu đầu hở đuôi. Thậm chí, họ còn khiêu khích dư luận, kích động để dư luận nổi khùng lên.
Tôi nghĩ lãnh đạo ở Hải Phòng và Tiên Lãng có lẽ nên học mấy anh thợ lái máy xúc phá nhà ông Vươn. Trước đó, khi phóng viên liên lạc, họ dứt khoát không trả lời, nói rằng "chúng tôi chẳng liên quan gì đến các ông". Nhưng đến lúc buộc phải lên tiếng, ông chủ đầm được chính quyền "nhờ" thuê máy xúc, đã gọi hai nhân viên lái máy xúc đến, và họ cùng đọc theo tờ giấy đã chuẩn bị sẵn, và không nói thêm gì nữa. Một cách ứng xử với truyền thông cực kỳ chuyên nghiệp.
Hơn nữa, ông Kết lại chọn địa điểm họp báo là chính cái đầm của anh ta, nơi anh ta làm chủ cuộc chơi. Tôi theo dõi, và có thế thấy đó là điểm sáng duy nhất của Hải Phòng liên quan đến cách thức quản lý một cuộc khủng hoảng truyền thông.
(Còn tiếp...)
