Còn với đông đảo người dân Đà Nẵng, nhất là thế hệ trưởng thành sau năm 1975, dường như đó sẽ là một ngày bình thường. Bởi sẽ không có diễu hành quần chúng.
Nhưng đối với một người đàn ông sống cách Đà Nẵng 40 km về phía Nam, vào ngày này cách đây 37 năm mới là một cậu bé 12 tuổi, đó luôn là một kỷ niệm khó quên.
"Đà Nẵng vừa được giải phóng hôm trước thì hôm sau, cha tôi kéo hai chị em tôi đến chiếc xe bò đã chất sẵn một ít vật dụng và lương thực, thực phẩm, và nói gọn lỏn: Về quê. Thế là ba cha con chúng tôi, người kéo người đẩy, theo quốc lộ đi về quê", Tân Trưởng phòng Kinh tế & Hạ tầng huyện Điện Bàn (Quảng Nam) Nguyễn Đức Chơi nói. (Huyện Điện Bàn trước đó 6 ngày đã được giải phóng.)
Gia đình Nguyễn Đức Chơi, quê ở xã Điện Quang, tản cư ra Đà Nẵng năm 1969, sau hai cuộc "chà xát" qui mô lớn của quân đội Mỹ và Sài Gòn vào một trong những căn cứ địa Cách mạng ở đất miền Trung này. Hầu hết, những gia đình khác ở Điện Quang cũng đi tản cư ra Đà Nẵng, Thăng Bình, Quế Sơn, hay nhiều nơi khác.
"Ba tôi nói rằng về quê hương mình ăn hạt muối cũng sướng. Nhà tôi có mảnh vườn, nay đã là mặt tiền nhà phố ở Đà Nẵng, cũng bỏ luôn", ông Chơi nói.
|
|
Khác với ở nhiều nơi, trẻ em ở đây "cưỡi ngựa gỗ" trên những chiếc vỏ bom. Ảnh tư liệu Điện Quang
|
Ba cha con ghé qua Vĩnh Điện mượn một chiếc ghe nang, chèo dọc theo dòng sông Thu Bồn về tới cầu Kỳ Lam. Lúc đó đã 6 giờ tối. Họ cặp thuyền vô bãi cát, nổi lửa nấu ăn, rồi ngủ ngay trên bãi cát, để sáng sớm hôm sau bắt đầu quá trình đi tìm vườn. Trong vòng mấy tháng kể từ khi Đà Nẵng được giải phóng, nhiều hộ dân gốc Điện Quang cũng lục tục trở về quê, và bắt đầu quá trình tái định cư. Ông Chơi cho biết đây thực sự là một cuộc khai phá đất đai thực sự.
"Chúng đã nhiều lần dùng B52 và chất độc hóa học rải thảm, cày ủi để biến Điện Quang thành vùng đất trắng. Vùng Gò Nổi (nay gồm ba xã Điện Quang, Điện Phong và Điện Trung) cũng là mảnh đất hứng chịu những trái bom thừa do không quân Mỹ thả xuống, trước khi trở về căn cứ Đà Nẵng. Cũng vì mức độ tàn khốc của cuộc chiến ở khu vực này mà người ta thường hay nói: "Nhất Củ Chi, nhì Gò Nổi".
Hồi đó, chỉ có cán bộ xã, thôn và những gia đình có liên quan đến Cộng sản ở lại bám trụ, vì sợ đến những chỗ mới bị chính quyền Sài Gòn truy nã. Trên mảnh đất có 1600 héc ta đất mà chỉ có vỏn vẹn hơn một trăm người ở lại bám trụ.
Kết thúc chiến tranh, riêng xã Điện Quang đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân, với 115 Bà mẹ được phong tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, 5 Anh hùng Lực lượng Vũ trang, và 1.165 liệt sỹ và 312 thương bệnh binh", - cựu Chủ tịch Điện Quang Nguyễn Đức Chơi.
|
Nhờ có vàng bạc tích lũy trong quá trình tản cư, nhiều hộ dân đã không gặp khó khăn về kinh tế trong quá trình khai hoang, vỡ hóa đất đai. Trở ngại lớn nhất đối với họ lại chính là số lượng bom, hay rốc két, còn nằm trong lòng đất.
"Thỉnh thoảng lại nghe đùm một cái. Nếu không có người chết, thì cũng bị thương, thậm chí mất chân, mất tay", ông Chơi nhớ lại.
"Bây giờ anh ra, thấy đồng ruộng bằng phẳng, nhưng ngày xưa có hàng ngàn tấn bom rải ở đây. Hơn nữa, do đồng ruộng, vườn tược đã bỏ hoang từ lâu, nên cây dại mọc lên trông như một khu rừng. Đêm nằm ngủ thì nghe chim rừng véo von, còn ban ngày, thỉnh thoảng, cha tôi và các bác, các chú, còn săn được heo rừng nữa", ông Chơi nói.
Nhưng thành công đó, tuy với cái giá không hề nhỏ, chưa phải là kỳ tích thực sự mà chính quyền và người dân Điện Quang đã làm được trong những năm tháng xây dựng nông thôn thời hậu chiến.
"Kỳ tích thực sự mà Điện Quang đã làm được trong những năm tháng đó chính là đã qui hoạch lại khu dân cư ở nông thôn và đồng ruộng theo kiểu bàn cờ, và, có thể nói, chúng tôi đã bắt đầu xây dựng lại nông thôn mới, theo những tiêu chí "nông thôn mới" của Chính phủ, ngay từ tháng 8.1975", cựu Chủ tịch xã Nguyễn Đức Chơi quả quyết.
Thời điểm 8.1975 mà ông Chơi nhắc đến gắn với việc lãnh đạo huyện Điện Bàn cử ông Võ Bảng, nguyên là Bí thư xã Điện Quang thời kỳ 1970-1973, được bổ nhiệm làm Bí thư một xã Điện Quang mới (gồm hai xã Điện Quang và Điện Hồng sáp nhập lại).
Chuyện ông Bảng kẻ "ô bàn cờ"
"Nguyên thủy của xã Điện Quang là làng mạc nó không ở tập trung thế này, nhà ở rải rác, đường đi thì nhỏ, lại đi ngoằn ngoèo. Nhưng do bom đạn chiến tranh, khu vực này trở nên tan hoang, ranh giới cũ cũng chẳng còn nữa, nên khi về đây thấy chỗ nào còn khả dĩ bằng phẳng thì chúng tôi tiến hành tái định cư.
Bất lợi của 4 lần địch chà ủi trong chiến tranh (1968, 1969, 1971 và 1973) lại là ưu thế cho việc qui hoạch lại", ông thầy thuốc Đông y Võ Bảng, năm nay đã bước sang tuổi 66, thủng thẳng bắt đầu câu chuyện.
|
|
Bản đồ quy hoạch xã Điện Quang
|
Vừa về nhận chức bí thư, ông bàn với lãnh đạo xã rồi cho tiến hành phân cụm, phân lô.
Ông cho lấy con đường, hiện nay đã trở thành tỉnh lộ, làm cái trục chính, rồi cứ đếm đủ 10 hộ, mỗi hộ được phân 600 m2 (mặt tiền 20m và chiều sâu 30m) là làm một con đường cắt ngang. Phía sau con đường tỉnh lộ đó lại cho làm một con đường song song, với 10 hộ nữa "đấu đít" với 10 hộ ở mặt tiền tỉnh lộ. Như vậy, mỗi ô bàn cờ có tổng cộng 20 hộ.
"Hồi đó, toàn cây dại mọc um tùm, nên tôi phải cho phóng sào tre, rồi cắm cờ làm mốc. Bà con từ đó mới chặt cây dại, rồi cải tạo thành vườn và dựng nhà", ông Võ Bảng nói.
Khi chúng tôi hỏi liệu ông có đọc sách, hay mục sở thị mô hình qui hoạch đó ở đâu không, mà làm hay vậy, ông mủm mỉm cười:
"Tôi do điều kiện mồ côi, học hành ít, làm gì có điều kiện đọc sách, hay đi ra khỏi địa bàn huyện Điện Bàn, mà bảo học hỏi được từ người khác. Trong chiến tranh chỉ lo chống càn, chiến đấu thôi à.
Chỉ có điều, khi đó, tôi nghĩ rằng chính quyền Cách mạng về, làm gì thì cũng phải làm lợi cho dân hơn, làm đẹp hơn cái chính quyền cũ đã làm thì hẵng làm. Thôi thì cứ chia ô bàn cờ là đơn giản nhất. Vừa đẹp, mọi người lại vừa đỡ 'théc méc' chuyện thiệt hơn."
Theo ông, trước đây nhiều hộ dân chỉ được cớ 5-6 thước đất, ở chen chúc nhau, nay được phân 1,2 sào (ở miền Trung một sào rộng 500 m2), nên rất phấn khởi. Ông giải thích thêm rằng sở dĩ ông chỉ đạo cho phân một lô theo tỷ lệ 20.30 là vì như thế chuồng trâu bò và chuồng heo cách xa vừa đủ với nhà ở, đỡ mất vệ sinh.
"Nhưng chắc hẳn có những hộ trước kia có đất thổ cư và đất vườn rộng hơn 600 m2 chứ, chẳng lẽ họ không phàn nàn gì sao?", chúng tôi hỏi lại.
Ông lại cười: "Tư tưởng dân cũng thuận lợi. Anh nào theo chế độ cũ thì rất lo ngại, còn những người ở lại bám trụ thì "thông" lắm. Họ nói chiến tranh khốc liệt như vậy mà may còn sống sót được, thì đó là cái phước lớn nhất rồi, còn nay hòa bình lập lại, mấy cái tư hữu đó ăn thua gì."
|
|
Ông Võ Bảng, Bí thư xã Điện Quang thời kỳ 1975 - 1982
|
Cách ông làm cũng rất minh bạch. Gia đình có công với Cách mạng được ưu tiên chọn trước, sau đó mới cho tiến hành bốc thăm chọn lô. Còn những nơi có nhiều hố bom thì tiến hành san lấp và bố trí cho những hộ trở về sau.
Xong phần qui hoạch khu dân cư, ông Võ Bảng lại bắt tay vào việc cải tạo đồng ruộng để phục hồi sản xuất nông nghiệp. Và trở ngại đầu tiên đối với vị Bí thư mới ngoài 30 tuổi đời này là câu chuyện di dời mồ mả.
"Lúc đó, tôi có suy nghĩ thế này, nhìn về quê hương mình, nghĩ lại về quá khứ, thấy đó là một nơi hiển hách, nơi sản sinh ra nhiều danh nhân của đất nước, mình học cha ông không được nhiều thì cũng cố được chút ít cái hay. Cho nên, về đường lối chủ trương không được trái với Đảng và Nhà nước là được, nhưng mục tiêu phải làm sao cho đời sống dân mình khấm khá lên. Từ đó, tôi mới 'đẻ' ra nhiều sáng kiến", ông bộc bạch.
Theo ông nhớ, hồi đó đụng vào chuyện mồ mả ở nông thôn là căng thẳng lắm. Phải đi vận động từng nhà một, nói với họ rằng "người đẻ thêm mà đất thì không đẻ, nếu cứ để mồ mả ngoài ruộng như vậy, lấy đâu ra đất sản xuất để đời sống no ấm lên được".
Ý ông nghe hợp tình hợp lý là vậy, nhưng thực hiện thì không đơn giản. Ông phải tổ chức những người ở lại bám trụ trong trong thời gian chiến tranh làm nòng cốt, rồi bổ sung thêm những anh em trẻ có học hành, có nhiệt huyết, và bồi dưỡng cho họ cách vận động bà con. Còn ông chỉ lo việc kiểm tra, đôn đốc.
"Chỉ có những hộ nào anh em không thể thuyết phục nổi, tôi mới trực tiếp đi làm. Mình có phải ba đầu sáu tay đâu mà bao đồng", ông nói.
Lần lần, người nọ nghe, người kia nghe, rồi thành phong trào di dời mồ mả. Nhưng cũng phải đến năm 1980, xã Điện Quang mới hoàn tất cuộc di dời mồ mả sang khu vực được qui hoạch ở xã Thanh Châu (huyện Duy Xuyên) - quê hương của cố Thi sĩ Bùi Giáng.
(Duy chỉ có mộ của cụ Hoàng Diệu là trường hợp ngoại lệ, bởi theo cựu Bí thư Võ Bảng, đó là một di tích lịch sử của cả nước.)
"Ngay từ trong những năm chiến tranh, tôi luôn có suy nghĩ là làm cách mạng là phải làm những gì có lợi cho dân mình, có lợi cho Tổ quốc, chứ không phải chỉ có thuận lợi cho lãnh đạo. Như vậy, dù việc có khó mấy mình vẫn tranh thủ được lòng dân mà làm", ông đoan chắc.
Cho đến khi thôi làm bí thư xã vào năm 1982, để chuyển lên Ủy ban Mặt trận huyện Điện Bàn, ông cùng với ban lãnh đạo xã đã vận dụng tốt cái chủ trương mà mà sau này được coi là một sai lầm lớn là xây dựng "mô hình hợp tác xã cấp cao" với trình độ và tư liệu sản xuất còn hạn chế, tức là, theo lời của ông, "quốc hữu hóa mọi thứ từ ruộng đất, cày bừa, trâu bò, và cả sức lao động của mình nữa", để tạo dựng nền móng cho việc xây dựng một nông thôn mới ở xã Điện Quang.
"Trong 5 năm đầu xây dựng hợp tác xã theo kiểu miền Bắc, nhờ có chủ trương công hữu hóa đất đai chúng tôi mới thúc đẩy mạnh được việc di dời mồ mả, để qui hoạch lại đất sản xuất. Mô hình hợp tác xã cũng đã giúp cho chúng tôi có thể huy động được một lực lượng lớn nhân lực cho việc cải tạo lại mảnh đất, vốn đầy rẫy những hố bom và cả bom đạn nằm trong lòng đất, biến nó thành đất sản xuất. Đó là chưa nói tới hạ tầng thủy lợi và điện cũng được xây dựng trong giai đoạn này", ông Nguyễn Đức Chơi, người mà khi ông Võ Bảng thôi chức Bí thư mới đi học trung cấp nông nghiệp, rồi đại học, để khi trở về vào năm 1988, lúc chủ trương khoán hộ bắt đầu được triển khai ở Điện Quang, đã tiếp nối cái quá trình xây dựng nông thôn mới mà ông Võ Bảng để lại, đỡ lời.
"Khi hạ tầng đã ổn rồi, thì những bất cập của mô hình hợp tác xã, nhất là việc biến người nông dân trở thành người lao động công nhật theo tư tưởng "cha chung không ai khóc", mới bộc lộ ngày một rõ ràng. Chúng tôi cũng muốn thay đổi, nhưng lại ngại ngần, bởi việc không chấp hành chủ trương chính sách của Đảng - Nhà nước bị qui kết trách nhiệm lớn lắm", ông Nguyễn Đức Thành, Chủ nhiệm HTX Điện Quang kể từ năm 1982 đến tận bây giờ, người đã chứng kiến việc chuyển đổi mô hình HTX từ quản lý nhà nước và tổ chức sản xuất sang cung cấp dịch vụ, bổ sung thêm.
Ông Võ Bảng sinh vào cuối năm 1946, vào khoảng thời gianm Chủ tịch Hồ Chí Minh phát lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến chống Pháp. Cậu bé Võ Bảng mồ côi cha mẹ từ sớm, và nhờ bà con họ hàng mà học hết tiểu học, trước khi đi theo ông dượng học nghề thuốc đông y để tự mưu sinh.
Tuy nhiên, chưa kịp hành nghề thuốc, thì phong trào Cách mạng nổi lên ở Điện Quang, và chàng trai Võ Bảng đã tham gia chống Mỹ và chính quyền Sài Gòn, bám trụ giữ quê hương. Rồi khi hòa bình lập lại, ông lại đi đầu trong việc xây dựng lại nông thôn mới trên quê hương mình.
Ông chỉ trở lại với nghề thuốc sau khi lên làm Chủ tịch Ủy ban Mặt trận huyện Điện Bàn, khi được thọ giáo ba vị danh y thuộc Hội Đông y Điện Bàn - một thành viên của mặt trận -, và chính thức hành nghề sau khi đã nghỉ hưu.
|
