Sau lễ tưởng niệm cho 37 phóng viên quốc tế đã chết ở Campuchia, trong giai đoạn 1970 – 1975, Carl Robinson, cựu phóng viên chiến trường Việt Nam và người đồng tổ chức buổi lễ này đã nói với chúng tôi: “Tôi nghĩ đây là sự giải phóng cho những cảm xúc bị dồn nén đã bao năm. Tuy mỗi người trong chúng tôi thể hiện cảm xúc của mình theo một cách riêng”.
LTS: Còn hơn một tuần nữa là kỷ niệm 36 năm ngày kết thúc cuộc chiến tranh Việt Nam, nhưng người ta đã cảm thấy không khí của ngày này. Và không chỉ ở Việt Nam.
Hơn hàng trăm phóng viên chiến trường đã tham gia đưa tin về cuộc chiến tại Việt Nam, Lào và Campuchia. Những bài tường thuật, những dòng tin nóng hổi đã từ những chiến địa đẫm máu đó lan truyền đi khắp thế giới, giúp công luận quốc tế nhìn rõ tính chất thảm khốc và vô nghĩa của cuộc chiến tranh ở bán đảo Đông Dương xa xôi này.
Đúng vào ngày này năm ngoái đã diễn ra lễ cầu siêu cho 37 phóng viên chiến trường làm cho các hãng phương Tây đã hy sinh trong khi tác nghiệp ở chiến trường Campuchia trong giai đoạn 1970-1975.
Sự kiện này cũng bắt đầu cho cuộc hội ngộ lần thứ tư, và có lẽ là lần cuối cùng, của nhóm các phóng viên chiến trường phương Tây trong cuộc chiến tranh Đông Dương lần thứ 2. Khác với những lần trước, cuộc hội ngộ này không chỉ diễn ra ở Sài Gòn, và không chỉ là sự chia sẻ kỷ niệm giữa những đồng nghiệp một thời. Trong dịp kỷ niệm 35 năm ngày kết thúc chiến tranh ở Đông Dương, chính họ, chứ không phải lễ kỷ niệm, mới là sự kiện truyền thông nổi bật nhất.
Từ hôm nay, Tuần Việt Nam sẽ lần lượt giới thiệu những ghi chép của phóng viên Huỳnh Phan - người lúc đó đã cùng nhóm Truyền hình Sài Gòn Tiếp Thị đi theo bước chân của nhóm phóng viên chiến trường đó suốt 10 ngày cuối cùng của tháng 4.2010.
Và xin được bắt đầu bằng việc đăng lại bài tường thuật lễ cầu siêu ở WAt Po, đã được đăng trên Sài Gòn Tiếp Thị cách đây một năm, để nối tiếp cho một sự gián đoạn, vì một lý do nào đó, của loạt ghi chép này.
Bà goá phụ Yoko Ishiyama đã không kìm nổi nước mắt và những tiếng nấc khi lễ cầu siêu bắt đầu. Nhất là khi bà thay mặt cho những người tham dự thắp nhang cho những người đã khuất, trong đó có chồng bà - Koki Ishiyama.
Mới chiều hôm trước, khi chúng tôi hỏi về những cảm xúc của bà khi đón nhận câu chuyện bất hạnh này, bà đã bắt đầu bằng một giọng nhỏ nhẹ, đều đều: "Ờ, chuyện cũng lâu quá rồi..."
Koki Ishiyama là phóng viên của hãng thông tấn Kyodo, bị Khmer Đỏ bắt và bị giết vào đầu năm 1974. Nhưng Wat Po - nơi diễn ra lễ cầu siêu - không phải là nơi ông bị giết. Đó là nơi 9 phóng viên chiến trường khác của hai hãng truyền hình Mỹ là CBS và NBC - những nạn nhân gần như đầu tiên của Khmer Đỏ trong cuộc chiến tranh kéo dài 5 năm ở Campuchia - từ giã cõi đời.
 |
| Bà quả phụ Kiko Ishiyama (áo sọc ngang) trong lễ cầu siêu. |
"Ngày máu đổ" của truyền hình Mỹ
Ngày 31.5.1970, ba chiếc xe chở họ bị phục kích trên Quốc lộ 3, đoạn gần Wat Po - cách Phnom Penh chừng 70 cây số về phía tây nam. Bốn người bị trúng rốc két tắt thở ngay tại chỗ, còn 5 người còn lại bị bắt làm tù binh.
Nhưng phải một năm sau, người ta mới khẳng định rằng bên con sông nhỏ, nơi diễn ra lễ tưởng niệm, họ đã bị hành quyết sau đó một ngày. Và chỉ đến năm 1992, gia đình của bốn trong số năm phóng viên xấu số đó mới được nhận hài cốt của họ. Vì thế, ngày 31.5.1970 được gọi là "Ngày máu đổ" trong lịch sử truyền hình Mỹ.
 |
| Khúc sông nơi người ta khai quật được hài cốt của 4 phóng viên bị giết ngày 1.6.1970. |
Atsuo Kaneko, nguyên trưởng đại diện Kyodo tại Sài Gòn trong thời gian đó và cũng là người từng tham gia đưa tin chiến sự ở Campuchia, đã nhận xét: "Tại chiến trường Campuchia vào giai đoạn 1970 - 1975, phóng viên đã phải tác nghiệp gần như độc lập. Chỉ cần có một sơ suất nhỏ, do thiếu kinh nghiệm, bạn sẽ phải trả giá bằng chính mạng sống. Có hơn mười phóng viên đồng hương của tôi đã ngã xuống tại đây."
Còn Chhang Song, nguyên Phát ngôn viên quân sự, rồi Bộ trưởng Thông tin của chính quyền Lon Nol, bổ sung thêm: "Ở Campuchia, vì cuộc chiến có thể diễn ra bất cứ lúc nào, ở bất cứ đâu, không lường trước được, nên linh cảm của phóng viên quan trọng hơn bất cứ sự bảo vệ nào."
Ông còn cho biết rằng sở dĩ những phóng viên nước ngoài bị hành quyết ngay sau khi bị bắt, vì Khmer Đỏ, bất cần phân giải, cứ nhất quyết cho họ là người của CIA.
Lãn công để đi tìm đồng nghiệp
Xác định năm phóng viên bị bắt ở Wat Po vào 31.5.1970 đã bị giết, và góp phần tìm ra hài cốt của họ, cũng cũng do một cựu phóng viên chiến trường - Kurt Volkert của CBS Tokyo. Hai tuần sau khi ba phóng viên của CBS (và hai của NBC) được coi là bị quân Khmer Đỏ bắt, Volkert bắt đầu đi tìm kiếm tung tích họ. Thời gian quá ngắn ngủi lần đó đã không giúp Volkert phát hiện ra điều gì, và ông lại phải quay trở lại Tokyo.
Nhưng nhìn sự trông ngóng đến vô vọng của gia đình hai đồng nghiệp người Nhật là Tomoharu Iishi và Kojiro Sakai về số phận của họ, gần một năm sau Kurt đã quyết định "lãn công" để đi tìm tung tích họ một lần nữa. "Thế là đủ rồi. Tôi sẽ không làm gì nữa cho đến khi xác định được thông tin chính xác về số phận của họ. Chúng ta đang mắc nợ các đồng nghiệp của mình, cũng như gia đình họ", Volkert nhắc lại những điều mà ông đã nói với lãnh đạo CBS ở New York.
 |
| Ảnh một số phóng viên bị giết trên chiến trường Campuchia |
Volkert giải thích rằng trước sức ép của tổng hãng CBS ở New York muốn có những câu chuyện khốc liệt hơn về chiến tranh, trưởng nhóm CBS lúc đó là George Syvertsen đã phớt lờ mọi dấu hiệu nguy hiểm, kể cả những cảnh báo từ những người lính Lon Nol tại những chốt gác là không nên đi tiếp nữa.
"Lẽ ra, tôi cũng cùng chung số phận với họ, nếu tới phút chót không được giao một nhiệm vụ khác", Volkert nói trong tiếng thở dài. Ông cho biết thêm tại chính chỗ chúng tôi đang ngồi bên cạnh bể bơi của Khách sạn Le Royale, Volkert đã có cuộc trò chuyện ngắn ngủi cuối cùng, trước khi Syvertsen ra đi.
Trở lại Phnom Penh, Volkert đã một mình lần mò theo các mối, để tiếp cận với những người mà ông cho rằng có thể biết gì đó về số phận của năm phóng viên mất tích. Bất kể đó là ai, từ sĩ quan và binh sĩ quân đội chính phủ, đến nông dân, sư sãi, hoặc linh mục.
Nỗ lực và sự bất chấp hiểm nguy vì đồng nghiệp của Volkurt đã được đền đáp. Sau một tháng, Volkert đã có đủ một mớ những thông tin lẻ, để sau đó liên kết lại với nhau, ông đã đi đến một kết luận chắc chắn: "Họ đã bị hành quyết vào ngày hôm sau, 1.6.1970!"
Năm 1992, khi việc tìm kiếm người Mỹ mất tích (MIA) trong chiến tranh ở Đông Dương được bật đèn xanh do sự cải thiện quan hệ của Mỹ với những cựu thù này, Volkert đã trình toàn bộ hồ sơ mà ông thu thập được kể từ năm 1971, cả tấm bản đồ vẽ hành trình của những cựu phóng viên cho đến khi họ bị phục kích, cho Joint Task Force for MIA/KIA ở Hawaii.
"Họ đã chấp nhận đến Wat Po khai quật, bởi trong số những phóng viên bị coi là mất tích có một người mang quốc tịch Mỹ. Còn lại là một người Pháp và ba người Nhật", Volkert giải thích.
Họ đã hợp tác với với quân đội Campuchia và người dân ở khu vực Wat Po tiến hành khai quật trong vòng một tháng trời. "Chúng tôi ngăn 70 mét chiều dài sông ở đoạn đã được xác định, rộng khoảng bốn mét, bằng những bao cát, bơm cạn nước, và đào sâu hai mét. Chúng tôi đãi kỹ từng inch khối đất, như đãi vàng, và cuối cùng đã tìm ra bốn bộ hài cốt hầu như còn nguyên vẹn", Volkert kể lại.
Volkert cho biết thêm rằng ông đã rùng mình khi thấy trên mỗi hộp sọ, tại phần trán, đều có một lỗ tròn to. "Dường như họ đã bị bổ vào trán bằng cuốc chim", ông khẽ rùng mình.
Sau khi bốn bộ hài cốt được gửi đi Hawaii để xác định tên tuổi những người đã chết, Volkert đã được thông báo rằng Iishi, người đồng nghiệp Nhật của ông, không có trong số đó. Volkert bèn bốc một ít đất tại nơi khai quật, bỏ vào một chiếc hộp nhỏ bằng bạc và mang về Tokyo đưa cho vợ của Iishi.
"Đây không phải là hộp đựng tro của anh ấy. Nhưng một nhúm đất ở cái nơi mà người ta vẫn tin rằng anh ấy đã ngã xuống cũng gợi nên một điều gì đó, chị ạ", Volkert kể lại những lời ông đã nói với bà quả phụ Iishi.
Trẻ mãi như cây bồ đề trên Đất Phật
Nhiều cựu phóng viên chiến trường khác có mặt ở Wat Po sáng hôm qua cũng bốc lấy một nhúm đất. Có điều, họ không bỏ vào những chiếc hộp bạc, mà thả vào chỗ cây bồ đề vừa được trồng sau lễ tưởng niệm, bên bờ con sông lịch sử ấy.
 |
| Ông Chhang Song (đeo kính đen) cùng các cựu phóng viên chiến trường bỏ một nhúm đất vào gốc cây bồ đề. |
"Thay vì xây đài tưởng niệm kiểu Á Đông, xây một bức tường, hay một sàn xi măng phẳng, để ghi tên họ, theo kiểu phương Tây, chúng tôi đã chọn cách trồng một cái cây bồ đề. Để họ trẻ mãi như cây bồ đề trên đất Phật", Chhang Song, nay là cố vấn Chính phủ Hoàng gia Campuchia và là người đồng tổ chức cuộc Hội ngộ Phnom Penh, nói.
Trên đường về, hướng dẫn viên người Campuchia, rất thạo tiếng Việt, đã giải thích cho chúng tôi rằng Wat Po có nghĩa là Chùa Bồ Đề.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét